نافرجامی خودروی سیناد در ایران

بعد از متوقف کردن واردات خودرو در میانه‌های دهه ۷۰، بازار خودروی کشور ما بیشتر از قبل انحصاری شد. تنها خودروهایی که می‌شد به عنوان یک خودروی صفر کیلومتر و دست اول خریداری کرد، پژو ۴۰۵، پراید، پاترول، رنو ۵،دوو ریسر و سیلو بودند. این شرایط تا نخستین سال‌های دهه ۸۰ قبل از رونمایی خودروهایی مثل دوو ماتیز، پژو ۲۰۶، نیسان ماکسیما و سیتروئن زانتیا هم‌چنان وجود داشت و عده‌ی زیادی گمان می‌کردند که وضعیت بهتر از این نخواهد شد. با این وجود، در اوایل دهه ۸۰ کمپانی تازه به ظهور رسیده‌ای پا به میدان گذاشت و خودرویی را به بازار ارائه کرد که از همه لحاظ ساختار شکن و تازه بود. سیناد، سازه‌ی کیش خودرو در تلاش بود تا انحصار و کسادی بازار کشور را از پایه و بنیاد تغییر دهد و به ویژه‌ترین محصول عرصه‌ی خودروی کشور تبدیل گردد، با این وجود برخی موانع بر سر راه سیناد قرار گرفت و در آخر تنها خاطره‌ای کمرنگ از این خودرو در خاطره‌ها باقی ماند و نام این محصول در دفتر تاریخ ثبت شد. طلوع شادی آور و غروب غم‌انگیز این خودرو همیشه برای بسیاری راز آلود بوده است. در این متن، خلاصه وار به ریشه‌ی ظهور این محصول و پایان کارش و بعضی موضوعات جذاب در کنار آن پرداخته شده است. با موتوتلهمراه باشید.

کمپانی کیش خودرو در سال ۱۳۷۴ با همکاری بخش خصوصی، سرمایه گذار خارجی و بانک صنعت و معدن با هدف ساخت و عرضه‌ی سالیانه ۵۰۰۰ خودرو سواری در منطقه آزاد جزیره‌ی کیش راه‌اندازی شد. از آغاز کار، این کمپانی تمایل داشت که یک شرایط کاملا تازه را در عرصه خودروی ایران به پا کند، تولید محصولی با طراحی به روز و بدنه کامپوزیت. در بازار خودروی ایران با تنوع محصولی کم، گرفتن این تصمیم مثل یک شمشیر دولبه بود، زیرا در اولین نگاه با این که وارد کردن یک خودروی تازه سبب عوض شدن حال و هوای بازار ایران می‌شد ولی این امکان وجود داشت که تعداد زیادی از مشتریان، مشتاقانه از این محصول استقبال نکنند. سرانجام از ماه‌های آغازین سال ۷۶ طراحی و تولید پیش‌نمونه‌های این خودروی تازه با مشارکت کمپانی BMS انگلیس شروع شد. مدل ویژه‌ای از فایبرگلاس (پروسه Vacuum Injection Shell Process) به منظور تولید بدنه‌ی خودرو برگزیده شد و شاسی و بقیه‌ی اجزای فنی این محصول به جز موتور و گیربکس با همکاری همان شرکت نام برده شده طراحی و تولید شد. این محصول بایستی دارای موتوری به روز با راندمان عالی و با این وجود، کم‌مصرف و به صرفه می‌بود. در سال‌های پایانی دهه ۹۰ میلادی، اولین نسل رنو مگان تبدیل به پرطرفدارترین خودروی سرتاسر اروپا شده بود و همین موضوع کفایت می‌کرد تا در کنار روابط دوستانه‌ی صنعت خودروی کشور ایران و فرانسه، در آخر مسئولان و مهندسان کمپانی به سوی گزینش موتور ۱.۶ لیتری کد K7M این خودرو برای محصول جدیدشان متمایل گردند. بعد از تولید نخستین پیش‌نمونه از این محصول که با نام سلطان معرفی می‌شد، آزمایش‌های ایمنی در موسسه MIRA انگلیس انجام شد و ایمن بودن سلطان به وسیله‌ی این موسسه مهر تایید گرفت، به گونه‌ای که این محصول امکان گرفتن مجوز صادرات به ایالت‌های اروپایی را دریافت کرده بود. سرانجام این محصول در سال ۱۳۷۸ در نمایشگاه خودروی تهران به اسم سیناد رونمایی شد. بر اساس شنیده‌ها، اسم این محصول از اسم دو پسر مدیر عامل کیش خودرو، سینا و نادر، گرفته شده است. پیش‌ فروش این محصول کمی بعد شروع شد و در سال ۱۳۷۹ نیز به طور رسمی به بازار عرضه گشت. طبق بیانیه‌های مدیران کمپانی کیش خودرو، تصمیم بر این بود که هر ساله تقریبا ۴۰۰۰ دستگاه سیناد عرضه و این محصول با اسم Sultan به ایالت‌های اروپایی و ترکیه صادر شود.

به عکس گفته‌هایی که اذعان دارند تولید سیناد به صورت سفارشی برای کمپانی کیش خودرو صورت گرفته است، شکل و ظاهر این محصول، مدت‌ها پیش از آن و به وسیله‌ی استودیو طراحی پرآوازه‌ی I.A.D انجام شده بود. استودیو I.A.D (مخفف International Automotive Design) که در سال ۱۹۷۶ به منظور گسترش طراحی ترن‌های شهری در انگلیس راه‌اندازی شد، در آغاز دهه ۸۰ به سوی طراحی خودرو متمایل شد و با عزمی راسخ به رقابت با استودیوهای پرآوازه و به نام ایتالیایی مثل پینین فارینا، ایتال دیزاین و برتونه پرداخت. برعکس رقیبان ایتالیایی که اغلب به نشان دادن ایده‌های ابتکاریشان در خودروهای مفهومی عجیب و غریب علاقه داشتند، I.A.D تصمیم داشت که هر ساله از ۱ یا ۲ خودروی مفهومی جذاب در یکی از نمایشگاه‌های شناخته شده‌ی دنیا پرده برداری کند و علاوه بر آن به مشارکت با کمپانی‌های معتبر دنیا در مراحل طراحی و تولید خودروهای جدید بپردازد و در واقع رول یک پیمان‌کار طراحی را ایفا کند. در آخرین سال‌های دهه ۸۰ تعداد کارکنان این استودیو تقریبا ۱۴۰۰ نفر بود. می‌توان گفت که حائز اهمیت‌ترین و عظیم‌ترین پروژه‌ی این کمپانی در ساخت نخستین نسل، مزدا میاتا بود که به گونه‌ای روح انگلیسی مد نظر مزدا به وسیله‌ی این کمپانی در آن وارد شد. با این وجود در سال ۱۹۹۳ دوو استودیو I.A.D را خرید و سرانجام از حجم فعالیت‌هایش در عرصه طراحی کاسته شد. ولی I.A.D در سال ۱۹۸۷ در نمایشگاه فرانکفورت یک محصول شاسی بلند جذاب و کم‌حجم را رونمایی کرد که Interstate نامیده شده بود. این محصول بر پایه پلت‌فرم ۲ دیفرانسیل فورد Sierra XR ۴×۴ تولید شده بود و دارای یک موتور V۶ از مدل OHV با گنجایش ۲.۸ لیتر و توان ۱۵۰ اسب بخار و گشتاور ۲۲۰ نیوتن متر بود. طول این پیش‌نمونه ۴۲۲۰ میلی‌متر، پهنای آن ۱۷۵۰ میلی‌متر و فاصله‌ی محورهایش ۲۶۱۰ میلی‌متر بیان شده است و وزنش هم ۱۲۷۵ کیلوگرم می‌باشد. این خودرو اصل و بنیاد ساخت نمونه‌ی پایانی سیناد می‌باشد که بر اساس شنیده‌ها، در آغاز به وسیله‌ی کمپانی BMS به یک شرکت ترکیه‌ای سفارش شده است ولی بعد از اندک زمانی نظر کیش خودرو را جلب کرد و در واقع اصل و بنیاد نمونه پایانی سیناد انتخاب شد. در قیاس با نمونه پایانی سیناد می‌توان گفت که جدا از افزایش یافتن تعادل طرح و برداشته شدن بعضی المان‌های انقلابی نامتعارف، ارتفاع و طول محصول هم اندکی کم شده است (۴۱۳۰ میلی‌متر در نمونه پایانی)، ولی فاصله‌ی بین دو محور تغییر خاصی نکرده، پهنا هم کمی زیاد شده است( تقریبا ۱۷۸۰ میلی‌متر). به علت برداشته شدن سامانه‌ی ۲ دیفرانسیل و به کار بردن موتور کوچک‌تر ۱.۶ لیتری، وزن سیناد اندکی کمتر از Interstate و تقریبا ۱۱۱۰ کیلوگرم اعلام شده است. با این وجود ایده‌ی کلی طرح و المان‌های زیبایی مثل طرح زیبای دماغه و گودی‌های پشت گل‌گیرهای جلو به طور تقریبی بدون تغییر باقی مانده است. اندکی بعد همین شکل و ظاهر ویژه‌ی سیناد به یکی از اصلی‌ترین علل عدم کامیابی‌اش مبدل شد و کمپانی کیش خودرو هم به منظور اصلاحش برخی تغییرات را ایجاد کرد.

وارد شدن یک محصول تازه و عجیب و غریب با شکل و ظاهری انقلابی و بسیار نامتعارف موجب شکل‌گیری انبوهی از بحث‌ها در رابطه با خودرو در سال‌های پایانی دهه ۷۰ شد. با این وجود سیناد به بازار عرضه شد و در سال ۱۳۷۹ تقریبا ۹۰۰ دستگاه از آن با ارزشی نزدیک به دوو سیلو که یکی از برجسته‌ترین خودروهای آن دوره بود، فروخته شد. کارکرد موتور رنو نظر عده‌ی زیادی را به خود جلب کرد، زیرا به خاطر همین موتور ۹۲ اسب بخاری و وزن پایینش، سیناد قدرت شتاب گیری از ۰ تا ۱۰۰ کیلومتر در ساعت را در تقریبا ۱۰‌.۵ ثانیه و ماکسیمم سرعت حدودا ۲۱۰ کیلومتر در ساعت را دارا بود که در برابر همگی سازه‌های داخلی حدودا می‌توان گفت که برترین شرایط را داشت. میزان مصرف سوخت این محصول تقریبا ۸.۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر در شهر و ۶.۷ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر در بزرگراه برآورد شده بود. ولی ویژگی‌های فنی همه‌ی آن چیزی نیست که یک محصول به منظور کسب کامیابی در بازاری مثل بازار ایران به آن نیازمند است. تست‌های نشریه‌های خودرویی کشور در آن زمان از همین ویژگی‌های مثبت خوششان آمد، ولی شکل و قیافه‌ی غریب و حدودا سردرگم این محصول که تقریبا مابین یک مینی ون، اس یووی و کوپه کاربردی بود، موفق به کسب رأی موافق مسئولان و مردم نشد. جدای از این مسائل، سیناد آن چنان مرغوب هم نبود و موردهایی مثل به درستی متصل نبودن بعضی قطعه‌های بدنه و صدای بسیار زیاد موتور در کابین گوش خراش به حساب می‌آمد. درباره‌ی معضلات فنی لازم است دورگیری ویژه‌ی موتور هم نام برده شود که تا دور موتور ۳۰۰۰ به آرامی انجام می‌شد، ولی بعد از آن با سرعت بسیار زیاد و خشن صورت می‌گرفت و تا اندازه‌ای شتاب‌گیری ثانویه‌ی محصول را بیش از اندازه سرعت می‌بخشید. ولی بعضی صاحبان این محصول به منظور بهبود بخشیدن به قیافه‌ی خودروشان فضای خالی پشت چرخ‌های جلو را به کمک برخی قطعات پر می‌کردند که در آغاز به وسیله‌ی کارگاه‌های مجزا ساخته شده، و مدت‌ها بعد به وسیله‌ی خود کمپانی کیش خودرو ارائه شد. با این وجود هنوز هم بازار دست دوم این محصول به دلیل قیافه‌ی نه چندان جذابش کساد بود. بازار دست دوم این محصول بعد از اندک زمانی به علت بیرون رفتن این محصول از مرکز توجهات عموم، گریبان‌گیر شرایط نابسامان‌تری شد. با وجود همه‌ی این‌ها، هنوز هم این محصول بازار و علاقه‌مندان ویژه‌ی خود را دارا است. با وجود شایعاتی به خاطر شرایط بدنه‌ی این محصول و ساییده و خورده شدن آن به وسیله‌ی احشام، تعمیرات این محصول به خاطر رایج شدن صنایع فایبر گلاس در ایران در دوره‌ی اخیر به آسانی انجام می‌شود. به خاطر آسانی فرم دادن فایبرگلاس و بدنه‌ی سیناد، تعداد زیادی از صاحبان هم طبق نظر و علاقه‌ی خودشان برخی تغییرات را در بدنه‌ی خودروی خود به وجود آورده‌اند. ولی در صورت وخیم بودن برخورد و وارد آمدن صدماتی اساسی به بدنه‌ی سیناد، خرج‌های کلی بیشتر از یک خودروی فلزی تمام خواهد شد.

از نظر قطعه‌های یدکی هم سیناد دارای وجوه اشتراک زیادی با بعضی محصولات تولید داخل دارد که شرایط آن را از این نظر بهتر از آن چیزی می‌کند که در ذهن عده‌ی زیادی وجود دارد. به طور مثال، لنت‌های ترمز، پلوس، گردگیر پلوس و بعضی قطعه‌های شاسی آن با رنو ۲۱، بالابر شیشه، پمپ قفل مرکزی، فیلتر روغن و بنزین و رادیاتور کولرش با پژو ۴۰۵ و بعضی خودروهای دیگر کمپانی ایران خودرو، منبع انبساطش با دوو سیلو و تیغه‌ی برف پاک‌کن و بعضی قسمت‌های سامانه تهویه آن هم همانند پراید است. ولی اصلی‌ترین وجوه اشتراک سیناد در قسمت موتور و هم‌چنین بخش‌هایی مثل دسته‌ی راهنما و اهرم برف پاک‌کن می‌باشد که مثل تندر ۹۰ است. قابل توجه‌ترین مسئله این است که موتور به کار برده شده در تندر ۹۰، در واقع همان موتور سیناد است، با وجود این فرق که نمونه به کار برده شده در سیناد، دارای ۸ سوپاپ است(در مقابل تندر ۱۶ سوپاپه است) و به همین علت توان موتور در سیناد تقریبا ۱۸ اسب بخار پایین‌تر است. ولی نبایستی در آخر توقع داشته باشید که همه‌ی امکانات و تجهیزات این محصول به راحتی در همه‌‌ی شهرهای کشور یافت شود. بر اساس سخنان صاحبان این محصول، سیناد از نظر داخلی، یک محصول تقریبا راحت است و به خاطر پایین بودن مرکز ثقل، دارای هندلینگ نسبتا خوبی است. برعکس بقیه‌ی محصولات ساخته شده در دهه ۷۰ شمسی، قسمت درونی آن کمی زیبا بوده و دارای شتاب‌گیری خوبی هم هست. در مقابل، کابین نقاط کور بسیاری دارد، درهای خودرو دارای وزن نسبتا زیادی هستند و فقط کمی باز می‌شوند، تنظیمات صندلی‌ها ساده و معمولی است و برای همه دلخواه نیست. اگر همه‌ی این موردها را به ظاهر عجیب و غریب، بازار دست دوم کساد و معضلات قطعات یدکی اضافه کنیم، مهم‌ترین دلیل وسیع نبودن بازار این محصول مشخص می‌شود، محصولی که در سال‌های آخر دهه ۷۰ شمسی جرقه‌های امید را در قلب علاقه‌مندان خودرو شعله‌ور کرد، اشخاصی که از سر و کار داشتن با پژو ۴۰۵، دوو سیلو، رنو ۵، نیسان پاترول، پیکان و پراید در کوچه و خیابان‌ها به ستوه آمده بودند و خواهان خریدن یک محصول ویژه و به روز با تجهیزاتی خوب بودند. هم‌اکنون سیناد یکی از خاطرات به یاد ماندنی دفتر تاریخ به حساب می‌آید.

در اواخر سال ۱۳۸۴ و در شرایطی که بر اساس شنیده‌ها فقط ۱۸۰۰ دستگاه و به عقیده‌ی عده‌ای ۲۳۰۰ دستگاه سیناد و سیناد ۲ خط تولید را ترک گرفته بودند، ساخت این محصول پایان یافت. تعداد کمی از سیناد ۲ هم در سال ۸۵ ارائه گشت که در واقع همان مدل‌های تولید شده در سال ۸۴ بود. تنها یک دستگاه از خودرو سیناد وانت و سیناد Axon ساخته شد و طبق برخی گفته‌ها، ۵ یا ۶ دستگاه از سیناد کوپه ساخته شد. پیش‌‌نمونه‌های نقره‌ای و زرد سیناد کوپه مبتلا به عاقبتی نامشخص گشتند و نمونه قرمز تیون شده و قرمز ساده هم انگار پایشان را از کمپانی کیش خودرو بیرون نگذاشتند. فقط نمونه سیناد کوپه که به خیابان‌های شهر وارد شد، نمونه‌ای به رنگ سیاه بود که با پلاک گذر موقت وارد تهران شد و بعد از اندک زمانی درون پارکینگ یکی از ساختمان‌های مسکونی معروف در اطراف اتوبان کردستان به گوشه‌ای افتاد. به خاطر برخی معضلات مالی و سختی‌های مدیریتی، پروژه سیناد کاملا از برنامه‌های کاری کمپانی کیش خودرو خارج شد و نقشه‌ی صادرات آن به کشورهای انگلیس و آلمان هم از پایه و اساس منتفی شد. بر اساس شنیده‌ها ۱ یا ۲ دستگاه از این محصول به کشور انگلیس وارد شده است که بر اساس تصویرهای موجود، تنها یکی از آن دو تا توانسته پلاک و مجوز تردد دریافت کند. بعد از اندک زمانی کمپانی کیش خودرو به دنبال مشارکت با شرکت‌های چینی و وارد کردن اتوبوس‌های شهری رفت و در حال حاضر هم در حال مشارکت با شرکت BAW به منظور وارد کردن وانت بارهای کاربردی می‌باشد.

کمپانی کیش خودرو قصد داشت که نمونه پیشرفته و اصلاح شده‌ی سیناد را با اسم سیناد ۲ در سال ۸۲ رونمایی کند. این محصول از نظر شکل و قیافه تغییرات مثبت بزرگی کرده بود و مدل دماغه، جلو پنجره، چراغ‌ها، گل‌گیرهای جلو، سپر و بعضی اجزای کابینش تغییر کرده و اصلاح شده بود. از همان سال تا به اکنون، سیناد ۲ جایگزین سیناد گشته و ساخت آن شروع شده است. به همراه این مدل فیس لیفت شده، در سال ۸۳ مدل‌های تازه‌ی این محصول یعنی سیناد کوپه و سیناد Axon پرده برداری شدند. سیناد کوپه که دارای طرحی کاملا متمایز از نمونه معمولی بود، از همان اجزای فنی و ویژگی‌های سیناد استفاده می‌کرد، با این وجود اندک اندک مدل نهایی فیس لیفت شده‌اش پرده برداری شد و این گونه گفته شد که تعداد بسیار زیادی از تجهیزات و تزئینات تازه مثل رنگ‌بندی گوناگون، طرح‌های بدنه، چراغ‌های عقب با طلق شیشه‌ای، درون دوزی چرم اسپرت و دستگاه صوتی قابل قبول برای این محصول قابل تقاضا است. Axon هم مدل ۴ در (درواقع ۵ در) سیناد بود که جدای از طویل‌تر بودن، دارای شکل و قیافه‌ای با کلاس‌تر و تجهیزات رفاهی بهتر و بیشتر بود. بهره‌گیری از قطعه‌ها و تزئینات کرومی و رنگ‌بندی ویژه به گونه‌ای بر ذات لوکس‌تر Axon تاکید داشت. پیش‌نمونه سیناد وانت هم در همان دوران ساخته و پرده برداری شد. ولی در سال ۱۳۸۴ سیناد دیگری به اسم ویک( Veek) رونمایی شد. این مینی ون کم‌حجم که بر پایه رنو سنیک ساخته شده بود، از لحاظ شکل و قیافه هم بسیار به رفیق فرانسوی‌اش شبیه بود. با این وجود، اجزای فنی‌اش کاملا به سیناد شبیه بود و همان موتور ۱.۶ لیتری ۹۲ اسب بخاری در ویک هم به کار رفته بود. حتی قسمت درونی ویک هم مخلوطی از قطعه‌های سیناد۲ و رنو سنیک بود.